Khi nhắc đến Con đường Tơ Lụa, người ta thường hình dung vềmột huyền thoại hơn là một điểm đến thực sự. Thế nhưng, Uzbekistan – đất nước Trung Á đang dần mở cửa với thế giới – mang lại trải nghiệm hữu hình và sống động về tuyến thương lộ từng nối liền Đông và Tây. Ba thành phố từng là trung tâm giao thương huyền thoại gồm Khiva, Bukhara và Samarkand lần lượt nằm dọc các vùng sa mạc rộng lớn, nay trở thành kho tàng kiến trúc Hồi giáo lộng lẫy. Chúng được bảo tồn đến mức cảm giác như thời gian dừng lại, cho phép du khách chiêm ngưỡng sự giàu có rực rỡ của thời kỳ hoàng kim Tơ Lụa.
Itchan Kala – Bảo tàng sống của Trung Á
Khiva, thành phố cổ đầu tiên của Uzbekistan được UNESCO công nhận, nổi bật với pháo đài Itchan Kala lưu giữ 2.500 năm lịch sử. Từng là trạm dừng quan trọng để các đoàn lữ hành nghỉ ngơi và tiếp nhiên liệu trước khi vượt qua sa mạc khắc nghiệt, Itchan Kala ngày nay vẫn là một “bảo tàng sống” của vùng Trung Á. Bên trong những bức tường gạch bùn uy nghi, các gia đình và nghệ nhân địa phương vẫn sinh sống như cách tổ tiên họ đã làm từ hàng thế kỷ trước.
Hai tháp minaret nổi bật trên bầu trời Khiva – Kalta Minor, thấp và chưa hoàn thiện nhưng được phủ gạch xanh ngọc rực rỡ, và Islam Khoja, cao nhất trong thành phố, với những dải gạch xanh, trắng, đỏ và lồng đèn vòm đặc sắc – là biểu tượng sống động của thành phố. Để cảm nhận sự tráng lệ của Khiva, du khách không thể bỏ qua cung điện Tosh Hovli và pháo đài Kuhna Ark ốp hoa văn gạch tinh xảo, hay Nhà thờ Hồi giáo Juma với 200 cột gỗ chạm trổ, một số có niên đại từ thế kỷ thứ 10. Khi ánh hoàng hôn nhuộm vàng Itchan Kala, từ sân thượng Terrasa Café & Restaurant, khung cảnh nơi đây hiện nên như một thước phim đầy mê hoặc và hư ảo.
Bukhara – Kiệt tác trung cổ của Trung Á
So với vẻ lộng lẫy của Samarkand, Bukhara có phần khiêm tốn nhưng vẫn được coi là thành phố Trung Á trung cổ được bảo tồn nguyên vẹn nhất. Những mái vòm của các chợ Toki Sarrofon, Toki Telpak Furushon, Toki Zargaron hay Tim Abdulla Khan hé lộ một thời Bukhara là trung tâm thương mại sầm uất trên Con đường Tơ Lụa. Ngày nay, chúng tiếp tục tỏa sáng với các mặt hàng thủ công, gốm sứ và dệt may truyền thống.
Không chỉ là trung tâm giao thương, Bukhara còn là nơi hội tụ tri thức Hồi giáo với nhiều madrasah (trường học Hồi giáo) uy nghi. Nổi bật trong số đó là Ulugbek Madrasah thế kỷ 15 từ triều đại Timurid. Các công trình như Lăng mộ Ismail Samani thế kỷ 10 hay Tháp Poi-Kalyan và quần thể Poi-Kalyan cũng minh chứng cho địa vị trí tuệ và tôn giáo của thành phố. Lyabi-Hauz, quần thể hồ nước yên bình, giờ là trung tâm dịch vụ du lịch với khách sạn và nhà hàng, nhưng vẫn khéo léo giữ được bầu không khí thanh tĩnh như xưa.
Samarkand – Viên ngọc quý của Trung Á
Nếu Khiva là bảo tàng sống và Bukhara là kiệt tác trung cổ, thì Samarkand chính là biểu tượng huy hoàng của Con đường Tơ Lụa. Quảng trường Registan với ba madrasah Ulugbek, Sher Dor và Tilla-Kari là hình ảnh đại diện không chỉ của Samarkand mà của cả Trung Á. Những công trình này phản ánh Samarkand thời hoàng kim, nơi giao thương, học thuật và nghệ thuật thăng hoa dưới triều đại Timurid thế kỷ 14–15.
Các kiến trúc tại đây mang quy mô đồ sộ với các tháp minaret cao vút, những cổng vòm tráng lệ, mái vòm rộng và mặt tiền phủ gạch mosaic, majolica cầu kỳ. Lăng Gur-e-Amir (nơi yên nghỉ của Timur) với mái vòm xanh uy nghi, cùng Nhà thờ Hồi giáo Bibi-Khanym hùng vĩ với mái vòm cao 41 mét, đều khiến du khách trầm trồ. Shah-i-Zinda, con đường dạo qua nghĩa địa cổ tràn ngập lăng mộ rực rỡ màu gạch men, đặc biệt là Shodi Mulk Oko – nơi an nghỉ của em gái và cháu gái Timur – mang vẻ đẹp vừa tráng lệ vừa lắng đọng, như một bài ca tiễn biệt đầy xúc cảm gửi tới người đời sau.
Hành trình từ Khiva đến Bukhara rồi Samarkand là cơ hội hiếm có để chứng kiến công sức bảo tồn kỳ diệu của Uzbekistan. Qua những thành phố này, lịch sử và văn hóa Con đường Tơ Lụa sống lại, đưa du khách đến để trải nghiệm một thế giới huyền thoại mà vẫn hữu hình, đậm chất Trung Á và đầy mê hoặc.
