Một di sản văn hóa phi vật thể tưởng chừng kỳ quái nhưng lại mang ý nghĩa thiêng liêng và đặc biệt đối với người dân bản địa vùng đất này
Lịch sử của một truyền thống lâu đời
Dia de Los Muertos hay còn được biết đến là “Lễ hội người chết” thường được tổ chức vào 2 ngày đầu tháng 11, trùng với Ngày của Các Vị Thánh (All Saints’ Day) và Ngày của Các Linh Hồn (All Souls’ Day). Đây không phải là Halloween theo phong cách riêng của Mexico mà là một ngày lễ của gia đình với không khí tươi vui và ấm áp, là dịp kỷ niệm để tưởng nhớ bạn bè và người thân đã qua đời, để người chết sống mãi trong ký ức của người còn tại thế.
Nguồn gốc của Dia De los Muertos được cho là bắt nguồn từ Lễ hội Aztec dành riêng cho nữ thần Mictecacihuatl “Vị thần cai quản người chết” 2500 – 3000 năm trước, rơi vào tháng 9 theo lịch Aztec trong vụ thu hoạch ngô. Các nền văn minh của người Mesoamerica coi cái chết là sự tiếp nối của cuộc sống. Thay vì lo sợ, họ đón nhận nó như một sự tiếp nối. Đối với người dân Mexico, cuộc sống là một giấc mơ và chỉ khi chết họ mới thực sự thức tỉnh.
Trong 2 ngày lễ Dia de los Muertos, người dân Mexico tin rằng những người đã khuất sẽ trở về từ nơi an nghỉ để gặp lại những người thân trong gia đình thông qua cánh cổng thiên đường nối liền 2 cõi. Ngày đầu tiên được tổ chức để chào đón những linh hồn trẻ em, trong khi những linh hồn trưởng thành sẽ quay về tận hưởng lễ hội vào ngày 2/11.
Mọi người thường trang trí nhà cửa và bày biện hàng loạt đồ cúng tại những ngôi mộ như cúc vạn thọ, đồ ăn, quà tặng hay những thứ mà người đã khuất yêu thích. Bên cạnh đó, nhiều người còn đặc biệt kỳ công sáng tạo nên những tác phẩm điêu khắc, tranh vẽ, bàn thờ với đầu lâu bằng đường nhằm bày tỏ niềm tưởng nhớ và lòng trân trọng cho người mất. Nét văn hóa này cũng được phác họa rõ nét và đầy thú vị trong Coco, bộ phim hoạt hình từng nhận được đề cử Oscar kể về hành trình lạc vào thế giới người chết của cậu bé Miguel có niềm đam mê trở thành nhạc sĩ.
Những biểu tượng của lễ hội Dia de los Muertos
Biểu tượng quen thuộc nhất của Dia de Los Muertos là calacas và calaveras (bộ xương và đầu lâu), xuất hiện khắp nơi trong lễ hội. Đặc biệt, những thiết kế này không hề đáng sợ mà rất rực rỡ và đặc sắc. Phong cách điêu khắc được lấy cảm hứng từ các nền văn minh tiền Colombia như Mesoamerica bởi đây là thời kỳ của những tác phẩm chạm khắc nổi bật về các vị thần của họ. Theo quan niệm, đầu lâu tượng trưng cho cái chết và sự tái sinh.
Không kém phần lãng mạn chính là nghệ thuật sắp đặt Till Death do us Part (Đến khi cái chết chia lìa đôi ta). Khung cảnh đám cưới cổ điển này thường được dựng lên trong các nhà nguyện và cũng thường xuất hiện trong các hộp thủy tinh trang trí tại Mexico. Đây được xem là cách để biểu hiện tình yêu vĩnh cửu và để linh hồn người thương đã khuất sẽ mãi luôn ở cạnh chúng ta. Nhiều kiểu bày trí được lấy cảm hứng các sách tranh minh họa của thợ in thạch bản tiêu biểu Posadas.
Đền thờ Quetzalcóatl cũng là một biểu tượng tượng trưng cho cái chết và sự hồi sinh. Thần Quetzalcóatl rất quan trọng trong văn hóa Trung Mỹ và là vị thần của không khí và trí tuệ, là người bảo trợ cho tất cả các linh mục Aztec. Bàn thờ hình ngôi đền xuất hiện trong các truyền thống ăn mừng trên khắp Oaxaca và Nam Mexico. Ngoài ra, lễ hội Dia de los Muertos còn ngập tràn kẹo ngọt, mặt nạ diễu hành, nghệ thuật điêu khắc và hóa trang. Trong đó, đầu lâu bằng đường xuất hiện từ thời thuộc địa thế kỷ 18 được viết tên trên trán và bày trên bàn thờ hoặc bia mộ người đã mất.
